اختلال احتکار
آیا تا به حال فشار برای جمع آوری اشیاء مختلف داشته اید؟ احساس کرده اید به علت انبار کردن اشیاء فضای خانه خود را از دست داده اید و به سختی می توانید به وسایل مورد نیاز دسترسی پیدا کنید؟ آیا در محل زندگی یا کار خود وسایلی دارید که سال ها آنها را جمع آوری کرده اید به امید آن که روزی به کارتان آید یا با جمع آوری آنها احساس بهتری داشته باشید، اما هرگز زمانی نرسیده که از آن اشیاء استفاده کنید؟
ممکن است افرادی را در اطراف خود ببینید که به جمع آوری اشیاء مثل کتاب، لباس، روزنامه، دانلود اطلاعات از اینترنت، بطری، پول و… می پردازند و خیلی از فضاها را اشغال می کنند و احساس ناراحتی و فشار برای دور ریختن یا حذف آنها دارند حتی اگر هرگز استفاده ای از موارد انبارشده نداشته باشند.
اختلال احتکار یک نوع از اختلالات وسواس و اصطلاحی است که برای توضیح رفتار های افراطی انبار کردن، این اختلال در مورد رفتار جمع آوری یا ناتوانی در دور انداختن اشیاء به کار برده می شود، حتی در حالتی که نگه داشتن اشیاء موجب کاهش شدید فضای زندگی شخص و عدم دسترسی وی به گوشه وکنار منزل می شود. اختلال احتکار، نظافت را به علت انبار کردن اشیاء بلااستفاده دشوار می سازد و شرایط زندگی فرد را آشفته می کند، به صورتی که ظرفیت خانه گرفته شده و به نظر می رسد فقط یک راه عبور از میان اشیاء بدون کاربرد باقی مانده است.
نشانه های اختلال احتکار:
– مشکلات دیرینه در دور انداختن و از سر خود باز کردن (فروختن، بازیافت کردن، دور ریختن یا هدیه دادن) لوازم اضافی، حتی اشیایی که ارزش مادی خود را از دست داده اند.
– نگه داشتن اشیاء عمدی و ارادی است و حتی فکر کردن درباره ی دور ریختن آنها باعث عصبی شدن، اضطراب، ترس از دست دادن اطلاعات مهم وترس از این موضوع که اشیاء مورد نظر روزی به درد خواهد خورد می شود.
– حجم انبوه اشیاء انبار شده باعث می شود استفاده از مکان های زندگی برای کاربردی که منظور شده مختل شود به عنوان مثال روی میز نهار خوری آنقدر کتاب، کاغذ، روزنامه،… انبار شده است که مدتهاست کسی نمی تواند سر آن میز غذا بخورد.
– رنج یا نقص شدید در عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر زمینه های مهم زندگی ایجاد شده است به عنوان مثال روابط میان فردی به هم می خورد، فرد مبتلا به احتکار به دیگران اجازه نمی دهد وارد خانه شوند زیرا راه رفتن در خانه به علت تلنبار شدن وسایل اضافی و به درد نخور دشوار است.
* در صورت مشاهده ی علایم از تشخیص غیر تخصصی خودداری نمایید و به روانشناسان بالینی مراجعه فرمایید.
احتکار و جمع آوری با یکدیگر متفاوت هستند. در جمع آوری، افراد طبق یک نظم و ترتیب و به اراده ی خود به جمع آوری اشیاء می پردازند و این موضوع به تلنبار شدن اشیاء، رنج شخصی یا نقص در کارکرد وروابط فردی نمی شود اما در احتکار یک گروه بزرگ از اشیایی که معمولا ارتباطی به هم ندارند به شیوه ی نامنظم در مکان های زندگی فعال که به منظورهای دیگر در نظر گرفته شده است روی هم گذاشته می شوند به عنوان مثال فرد مبتلا به احتکار لباسهای جمع آوری شده را در آشپزخانه، اتاق خواب، پذیرایی،… تلنبار کرده است. افرادی که در انباری یا مکانی که به عنوان انباری در نظر گرفته شده است به جمع آوری برخی اشیاء می پردازند دچار این اختلال نمی باشند.
احتکار می تواند در افراد تداوم یابد، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال احتکار متوجه شدت مشکل خود نیستند ومعمولا یک یا چند تن از اعضای خانواده به دلیل وجود اشیا متعدد و درهم ریخته احساس ناراحتی می کنند. بسیاری از افراد مبتلا، مال اندوزی افراطی از خود نشان می دهند مثل خریدن افراطی، گرفتن فقره های رایگان، دزدی و تلنبار اشیایی که برای جمع آوری آنها هیچ فضای خالی وجود ندارد یا به آنها نیازی نیست همچنین اگر از خرید و گرفتن آنها ممانعت شود فرد به شدت احساس آشفتگی و ناراحتی می کند.
گاهی اوقات فرد آگاه است که احتکار کردن او افرطی است و باعث بروز مشکلات می شود اما برخی از افرد مبتلا، بر این باور هستند که احتکار آنها مشکل محسوب نمی شود. اختلال احتکار در افراد میانسال بیشتر از جوانان است. حدود ۵۰% از افرادی که به اختلال احتکار مبتلا می شوند یک عضوه درجه یک در خانواده خود دارند که به احتکار اشیاء می پردازد. عدم قاطعیت و ناتوان در تصمیم گیری یکی از صفات رایج افراد مبتلا به اختلال احتکار است.
برخی از دلایل بروز اختلال احتکار
ژنتیک، حوادثی که استرس شدید به فرد وارد کرده است، ناتوانی در طبقه بندی به عنوان مثال آنها نمی توانند تصمیم بگیرند چه چیز با ارزش وچه چیز دور انداختنی است، مشکل در یادآوری محل قرار دادن اشیاء به همین دلیل این افراد از ترس فراموش کردن محل اشیا همه آنها را در مقابل دید قرار می دهند، اعتقاداتی مثل حفظ اشیاء تا زمانی که به دردشان بخورد و یا ترس و اضطراب از دست دادن موارد تلنبار شده، حس شدید وابستگی به دارایی خود و همچنین برخی از اشیاء را بخشی از خود می دانند، به همین دلیل نمی خواهند کسی به وسایل و اشیا آنها دست زده یا آنها را جابجا کند.
درمان
در درمان احتکار از رواندرمانی و دارودرمانی استفاده می شود. بهترین درمان برای افراد مبتلا به اختلال احتکار رواندرمانی است که توسط روانشناسان انجام می گیرد. دارودرمانی نیز برای درمان برخی از افراد مبتلا نتیجه بخش است که با مراجعه به متخصصین اعصاب و روان انجام می گیرد.
*نویسنده: روانشناس و رواندرمانگر خانم آناهیتا عطایی