وسواس فکری عملی

آیا تا به حال فکرهایی داشته اید که نتوانید از ذهنتان بیرون کنید؟ وسواس فکری عبارت است از فکر، احساس، اندیشه یا حسی عود کننده و مزاحم. افراد مبتلا به وسواس فکری با نا امیدی سعی می کنند این افکار مزاحم را نادیده بگیرند یا متوقف کنند و در برخی موارد سعی می کنند با انجام دادن کاری یا فکر کردن به چیز دیگری آن را خنثی کنند. به عنوان مثال فردی هر روز به طور مداوم و تکراری به از دست دادن پدر و مادرش فکر می کند و منجر به اضطرابش می شود.
وسواس عملی نوعی رفتار تکراری و هدفمند است. به عنوان مثال همان شخص که فکر از دست دادن پدر و مادر را دارد، هر زمان از روز که فکر مزاحم از دست دادن را داشت با پدر و مادر تماس می گیرد تا اضطرابش کاهش یابد(مثلا ۱۵ بار در روز).
وسواس فکری-عملی، عناصر وسواسهای فکری مکرر و هم وسواس های عملی را در بر دارد که زندگی روزمره ی فرد را به طور قابل ملاحظه ای مختل می کند همچنین فرد را در چرخه فکر و رفتار های ناراحت کننده و اضطراب آور گرفتار می سازد. این نشانه ها وقت گیر، غیر منطقی، پریشان کننده هستند و فرد با نا امیدی آرزوی توقف آنها را دارد. فردی هنگام ترک خانه نگران است در خانه را قفل نکرده باشد، بنابراین بارها به خانه باز می گردد تا اطمینان یابد در قفل است.
نشانه های وسواس فکری-عملی:
– افکار و تصورات عود کننده و دائم که فرد احساس می کند، مزاحم و بی جا هستند و اضطراب، رنج و عذاب شدیدی ایجاد کنند.
– یک رفتار تکراری مثل دست شستن، منظم ساختن اشیا، وارسی یا یک عمل ذهنی تکراری مثل شمارش، تکرار کلماتی در سکوت و دعا است که فرد احساس کند طبق قواعدی مجبور است آنها را انجام دهد.
– هدف از انجام دادن رفتار یا اعمال ذهنی آن است که از رنج و عذاب فرد پیشگیری یا کاسته شود، این اعمال به وضوح افراطی اند.
– فرد می داند که این وسواس فکری یا عملی افراطی یا نامعقول اند.
– وسواس های فکری و عملی رنج و عذاب زیادی ایجاد کنند و وقت گیر باشند و روال عادی زندگی فرد را مختل کند، بر شغل، تحصیل، فعالیت های اجتماعی و روابطش با دیگران اثر گذارد.
– علائم به علت اثرات دارو یا بیماری دیگر ایجا نشده باشد.
بیمار مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، ممکن است فقط وسواس فکری، فقط وسواس عملی، یا هر دوی آنها را با هم داشته باشد. موضوع های وسواس متفاوت است:
وسواس آلودگی: افکاری مربوط به آسیب دیدن بر اثر تماس با چیزهایی که خطرناک تصور می شوند مانند خون، ادرار، مدفوع، میکرب، سم،… .
وسواس مذهب: افکاری کفرآمیز و تردیدهای مذهبی.
وسواس نظم و ترتیب: حساسیت شدید در قرار دادن اشیاء در جای خود، انجام دادن تمامی اعمال بر حسب الگو یا شمارش خاص.
وسواس لطمه ی جسمی زدن: افکاری در مورد آسیب زدن جسمی به خود و دیگران.
وسواس مرگ: تصوراتی درباره ی مرگ عزیزان.
وسواس رفتار غیر قابل پذیرش از لحاظ اجتماعی: افکاری در مورد ناسزا گفتن، از دست دادن کنترل رفتاری و رفتارهایی که از لحاظ اجتماعی مناسب نیست.
وسواس امور جنسی: اشتغال ذهنی در مورد اعمال جنسی غیر قابل پذیرش.
وسواس صدمه های اتفاقی: تصوراتی در مورد احتمال صدمه رساندن به دیگران.
وسواس بی معنا: جملات، آهنگ ها، کلمات، تعدادی از اعداد به صورت بی معنا در ذهن تکرار می شود، مثلا هنگام مطالعه آهنگ برنامه ورزشی در ذهن تکرار می شود.
افکار ذکر شده ممکن است در ذهن تمامی انسانها تولید شود اما در افراد مبتلا به وسواس به صورت مداوم و گاهی اجبار برای انجام اعمالی بعد از فکر و اختلال در زندگی و عملکررد فرد است.
*تذکر: از برچسب زدن نسبت به خود و دیگران خوداری نمایید و برای تشخیص و درمان به متخصصین مراجعه نمایید.
احتمال ابتلا به وسواس فکری-عملی در زن و مرد یکسان است ولی در نوجوانان، پسرها بیشتر از دخترها دچار این اختلال می شوند. مردان احتمالا بین سن ۶ تا ۱۵ سالگی و زنان بین ۲۰ تا ۲۹ سالگی به اختلال وسواس فکری-عملی مبتلا می شوند. وسواس فکری-عملی می تواند در نوجوانی، کودکی و حتی برخی مواقع در دو سالگی شروع شود. خیلی از کودکانی که دچار اختلال وسواس فکری-عملی می شوند احتمالا بیشتر مذکر هستند، سابقه خانوادگی وسواس فکری-عملی دارند، از نشانه هایشان آگاه نیستند، به اختلال های دیگری مانند اختلال کمبود توجه/بیش فعالی مبتلا هستند. افراد مجرد بیشتر به این اختلال دچار می شوند.
برخی از علت های بروز اختلال وسواس فکری-عملی، وراثت، اختلال در مواد شیمیایی مغز، عوامل فیزییولوژیک مغز، یادگیری وسواس، ویژگی های شخصیتی است.
درمان
درمان های مورد استفاده در وسواس شامل دارودرمانی، رفتار درمانی، رواندرمانی، درمان با شک الکتریکی و جراحی است. برای درمان های دارویی به روانپزشکان و برای درمان های غیر دارویی به روانشناسان مراجعه شود.
*نویسنده: روانشناس و رواندرمانگر خانم آناهیتا عطایی